Linux – Je bootdisk upgraden, zonder herinstallatie
Wordt je bootdisk te klein of wil je een snellere ssd? Dan is het tijd om die te vervangen door een beter exemplaar! Meestal installeer je dan een verse Linux distro op de nieuwe disk en kopieer je nadien jouw data van de oude disk. Maar het kan ook anders: wij tonen je een methode om je oude installatie over te zetten naar een nieuwe disk.
Auteur: Filip Vervloesem
Het is op zich geen gek idee om jouw pc om de paar jaar eens volledig te herinstalleren. Door de jaren heen heb je misschien veel programma’s geïnstalleerd en weer verwijderd, geëxperimenteerd met pakketten uit allerhande PPA’s, met configuratiebestanden geknoeid, enzovoorts. Een nieuwe installatie werkt dan vaak nét iets prettiger. Anderzijds is dat gemakkelijker gezegd dan gedaan. Het heeft mogelijk veel tijd gekost om jouw installatie perfect aan jouw wensen aan te passen. Na een nieuwe installatie ben je dus uren in de weer om al jouw favoriete programma’s opnieuw te installeren en te configureren. In dat geval wil je eigenlijk gewoon je vertrouwde installatie blijven gebruiken. Ook dat is mogelijk, maar het overzetten van een installatie naar een nieuwe schijf vereist wel iets meer planning. In deze workshop leggen we stap voor stap uit hoe je daarbij te werk gaat.
Het overzetten van een volledige installatie van een oude schijf naar een nieuwe schijf noemt men ook wel klonen. De moeilijkheidsgraad van zo’n kloonprocedure hangt af van wat je precies wilt doen. In deze workshop gaan we uit van de volgende situatie:
Wijkt jouw setup daarvan af, dan zal je een iets andere procedure moeten volgen tijdens het klonen. Dat geven we verderop zo veel mogelijk aan. We gaan echter niet altijd even diep in op de verschillende mogelijkheden. Wees dus bereid om zélf wat te experimenteren als jouw setup sterk afwijkt van die van ons.
Tijdens het klonen van schijven kan er potentieel heel wat mislopen. Een goede voorbereiding is dus cruciaal. We raden je om te beginnen met het zoveel mogelijk op te schonen van je installatie. Wat je niet meer nodig hebt, hoef je toch niet te kopiëren naar de nieuwe disk, toch? Volgend stappenplan kan je daarbij helpen:
De volgende stappen voer je uit in een terminalvenster:
Het allerbelangrijkste bij de voorbereiding is dat je back-ups maakt van jouw waardevolle data. Bevat de bootschijf ook documenten, foto’s, enzovoorts? Maak dan zeker een back-up op een externe schijf of NAS voordat je verder gaat. En voor alle duidelijkheid: die externe schijf koppel je àf tijdens de rest van deze workshop. Het volstaat om je even te vergissen van bron- en doelschijf om jouw data te overschrijven tijdens het klonen. Dat risico wil je echt niet lopen, dus we hopen dat je onze waarschuwing in acht neemt! Ben je zeker dat je geen belangrijke data op de bootschijf bewaard hebt? Dan mag je de back-up achterwege laten. Op een NAS of externe schijf (indien afgekoppeld!) staat je data immers veilig.
Om de oude schijf te klonen, gebruiken we Clonezilla Live. Met een tool genaamd Tuxboot installeren we dat op een usb-stick. Voer eerst de terminalcommando’s van Listing 1 uit om Tuxboot te installeren in Ubuntu of Linux Mint.
$ sudo apt-add-repository ppa:thomas.tsai/ubuntu-tuxboot $ sudo apt update $ sudo apt install tuxboot
Voor andere distributies vind je downloads onder de link naar Sourceforge op https://tuxboot.org/download. Start Tuxboot (via Menu > Beheer). Klik eerst op de knop Update rechtsboven. Selecteer “clonezilla_live_stable” als distro en kies de versie die eindigt op “amd64”. Koppel nu een usb-stick aan en selecteer de stick uit de lijst onderaan. Zoek voor alle zekerheid éérst via het Schijven-programma (Menu > Hulpmiddelen) de correcte device name op van de usb-stick. Heb je meerdere schijven of usb-sticks aangekoppeld, dan wil je natuurlijk niet de verkeerde schijf kiezen! Heeft je pc slechts één interne schijf en heb je enkel de usb-stick aangekoppeld? Dan is de interne schijf /dev/sda en de usb-stick /dev/sdb. De eerste partitie op de usb-stick is /dev/sdb1: die moet je selecteren in Tuxboot. Klik vervolgens op OK om Clonezilla te downloaden en te kopiëren naar de usb-stick. Bestaande bestanden blijven bewaard, tenzij ze toevallig dezelfde naam zouden hebben als één van de bestanden van Clonezilla. Gebruik voor de zekerheid dus geen usb-stick die nog waardevolle data bevat. Sluit vervolgens je pc af en koppel alle externe opslagmedia af, behalve de Clonezilla usb-stick.
Het vervolg van deze workshop hangt af van de mogelijkheden van jouw pc. Is er nog plaats om een extra schijf in te bouwen? Dan laat je de oude schijf zitten, bouw je de nieuwe in en kloon je ze rechtstreeks. Heb je slechts ruimte voor één schijf, zoals meestal het geval is bij laptops? Dan moet je een andere manier vinden om de oude schijf te klonen. We sommen enkele mogelijkheden op:
In de rest van deze workshop gaan we van het eerste scenario uit: we bouwen de nieuwe schijf meteen in en beschikken dus tijdelijk over twee interne schijven.
Herstart nu je pc en open het bootmenu van het BIOS om Clonezilla te starten. De precieze toets om dat menu op te roepen (zoals F1, F2 of F12), zie je meestal heel kort onderaan het scherm. Selecteer de usb-stick en wacht enkele seconden op het bootmenu van Clonezilla Live. Navigeer naar “Other modes of Clonezilla live”, druk op enter, selecteer de eerste entry (met resolutie 1024×768) en druk nogmaals enter om te starten. Clonezilla heeft geen grafische, maar een tekstgebaseerde interface. Je navigeert via het toetsenbord doorheen alle menu’s en Clonezilla start voor jou de benodigde commandline tools. Gebruik in de menu’s de pijltjestoetsen en enter om opties te kiezen, tab en enter om de knoppen onderaan te gebruiken en de spatiebalk om één of meerdere opties in een lijst aan te vinken. Kies om te beginnen je taal en toetsenbordlayout en selecteer dan de optie Start_Clonezilla. Daarna kom je in het hoofdscherm terecht, waar je de tweede optie kiest: device-device (wil je een externe schijf of NAS gebruiken, dan kies je device-image).
Vervolgens krijg je de keuze uit twee modus om verder te gaan: Beginner of Expert. Kies Beginner en selecteer disk_to_local_disk om een volledige schijf te klonen naar een andere schijf. Clonezilla toont dan een lijst van beschikbare schijven, samen met de grootte, de fabrikant en het model ervan. Eerst kies je de bronschijf (=je oude disk) en vervolgens de doelschijf (=je nieuwe disk). Daarna biedt Clonezilla de mogelijkheid om nog een filesystem check uit te voeren op de bronschijf. Als je je pc zonet netjes had afgesloten, mag je die stap gerust overslaan door op enter te drukken. Ook in het volgende venster mag je gewoon de standaardkeuze aanvaarden (Choose reboot/shutdown when everything is finished). Clonezilla vraagt nog enkele keren om bevestiging voordat het klonen effectief start. Voor elke partitie toont Clonezilla de voortgang van de backup. Is alles probleemloos verlopen? Kies dan poweroff, koppel de kabel van de oude schijf even los van je moederbord en test of je kan booten vanaf de nieuwe schijf. Lukt dat? Dan kan je oude schijf verwijderen uit je pc!
Er is wel nog één probleem: is de nieuwe schijf groter dan de oude schijf, dan ziet Linux Mint die nieuwe ruimte nog niet. Om dat op te lossen, moet je het bestandssysteem uitbreiden met de beschikbare vrije ruimte. Open het Schijven-programma, selecteer Partitie 1 en klik op het tandwiel-icoontje. Kies de optie “Grootte wijzigen” en sleep de schuifbalk tot helemaal rechts. Klik tenslotte op “Grootte wijzigen” rechtsboven om de extra ruimte in gebruik te nemen. De upgrade van je bootdisk is nu officieel klaar! Maar wat als de nieuwe schijf net kléiner is dan de oude schijf? Dat is het geval wanneer je bijvoorbeeld een harde schijf van 2TB vervangt door een SSD van 512GB, omdat je die extra ruimte toch niet nodig had. Probeer je die schijf te klonen, dan toont Clonezilla je een foutmelding dat de doelschijf te klein is. Nu zou je op voorhand de systeempartitie in Linux Mint kunnen verkleinen via het Schijven-programma, maar dat lukt niet! Je kan immers enkel niet-actieve partities verkleinen. Daarvoor gebruik je dus een andere tool die je vanaf een usb-stick start: GParted Live. Net zoals Clonezilla Live kopieer je dat via Tuxboot naar je usb-stick. In het bootmenu van GParted Live kies je de eerste optie. Wederom stel je eerst de toetsenbordlayout in. Azerty is spijtig genoeg voor de Belgische lezers niet aanwezig. Anderzijds geef je in GParted Live hoofdzakelijk getallen in: echt belangrijk is de toetsenbordlayout dus niet…
In tegenstelling tot Clonezilla Live werkt GParted Live wél met een grafische interface. Klik op het GParted-icoontje op het bureaublad om te starten. Kies in het uitklapmenu rechtsboven de bronschijf en klik vervolgens rechts op de eerste partitie. Selecteer “Herschalen/verplaatsen” en verklein de partitie tot zover benodigd. De hoeveelheid data bepaalt uiteraard de minimale grootte. Kies een waarde tussen de minimale grootte en de grootte van de nieuwe schijf. Na het klonen kan je ze via het Schijven-programma weer vergroten tot de volledige schijf. Klik dan op “Grootte wijzigen/verplaatsen” en klik vervolgens op het groene vinkje in de werkbalk. Wacht geduldig af terwijl GParted de partitie verkleint. Sluit GParted en klik op Exit op het bureaublad om de live-omgeving af te sluiten. Lukt het niet om de partitie kleiner te maken dan de nieuwe schijf? Dan zal je eerst wat data moeten verwijderen in jouw Linux Mint-installatie!
Start nu opnieuw Clonezilla Live en kies deze keer de Expert mode. Nadat je disk_to_local_disk en de bron- en doelschijf geselecteerd hebt, krijg je een lange lijst van opties te zien. Navigeer naar de optie “-icds” en vink die aan met de spatiebalk. Ga verder en kies deze ditmaal om tóch een filesystem check uit te voeren op de bronschijf (-fsck). In het volgende venster kies je tenslotte de optie “-k1” om de partitietabel aan te passen naar de kleinere schijf. In principe volstaan die opties om een grotere schijf naar een kleinere te klonen. Helaas lukte dat niet tijdens onze test: Clonezilla maakte de partitie op de nieuwe schijf steevast té klein aan. Als workaround kan je in GParted Live, nadat je de oude schijf verkleind hebt, de nieuwe schijf selecteren. Vervolgens klik je rechts op de tekst “unallocated” en kies je de optie “New”. Klik op “Add” om een nieuwe partitie aan te maken met de standaardinstellingen en op het groene vinkje om de wijzigingen door te voeren. Herstart je pc vervolgens in Clonezilla Live en volg dezelfde procedure als hiervoor uitgelegd, maar kies de optie -k in plaats van -k1. Op die manier lukte het klonen naar een kleinere schijf wél probleemloos tijdens onze test. Clonezilla gebruikte dan immers de reeds aanwezige partitie op de nieuwe schijf.
Wil je je bootdisk upgraden en heb je geen zin om een nieuwe Linux-installatie uit te voeren? Dankzij Clonezilla Live zet je je oude installatie moeiteloos over naar een nieuwe disk. Is de nieuwe disk kleiner dan de oude disk? In principe ondersteunt Clonezilla dat niet, maar er bestaat wel een workaround. Met GParted Live verklein je eerst de partitie op de oude schijf en maak je meteen een nieuwe partitie aan op de nieuwe schijf. Daarna kan Clonezilla de oude schijf alsnog overzetten naar de nieuwe schijf. Uiteraard moet de nieuwe disk minstens even groot zijn als de gebruikte schijfruimte op de oude disk.
