Samengestelde tekens gebruiken op Linux
In de haast van tekstberichten en online reacties denkt bijna niemand er nog aan, maar de Nederlandse taal kent nog stééds het gebruik van accenten (aka ‘diakritische tekens’). Ook de Duitser ‘weiß das es bräuchlich ist’, de Fransman eet graag ‘compôte’ en de Engelsman houdt hardnekkig vast aan zijn £. Maar hoe krijg je die samengestelde tekens snel op je scherm of in een document? Op een Linux-computer kun je kiezen uit een reeks van oplossingen. Want zo werkt ons platform nu eenmaal.
Auteur: Marien Grashoff
In dit artikel bespreek ik vijf oplossingen. Ik start op hardware-niveau bij de algemene toetsenbordinstelling. Als 2e oplossing kun je gebruik maken van wat X11, de grafische omgeving, in huis heeft of gewoon de standaard beschikbare bureaubladtooltjes gebruiken. Ten slotte leg ik als toegift nog kort uit hoe je HTML kunt invoegen in bijvoorbeeld de teksteditor van een online forum.
Bij het installeren van een distro wordt altijd gevraagd een toetsenbordindeling te selecteren. Vaak wordt al voorgekozen voor de indeling ‘Engels (VS), internationaal, met dode toetsen’. Deze indeling biedt twee mogelijkheden.
De apostrof, de dubbele aanhalingstekens, het accent grave, de tilde (‘golfje’) en de circonflexe (‘dakje’) – dat zijn die ‘dode toetsen’ – zijn te combineren met een aantal letters daarna. Bijvoorbeeld: ‘ + c wordt ç, ‘ + e wordt é, “ + a wordt ä, ` + u wordt ù, ^ + o wordt ô, ~ + n wordt ñ. Druk eerst de betreffende dode toets in, dan de letter voor de combinatie en laat ze los. Voilà.
Daarnaast kan de rechter Alt-toets (of AltGr) het gedrag van andere toetsen aanpassen. Bijvoorbeeld: AltGr + 5 wordt €, AltGr + $ wordt £, AltGr + c wordt ©. Zie afbeelding 1 voor mogelijke combinaties (rood = dode toetsen; blauw = AltGr).
Als je toetsenbord nog niet op ‘VS, internationaal’ is ingesteld, doe je dat via de systeeminstellingen van Cinnamon, KDE, Xfce e.d. Zoek naar de toetsenbord-indeling.
Directer nog gaat het via de commandline. Open een terminal en type:
sudo nano /etc/default/keyboard
en pas als volgt deze twee regels aan:
XKBLAYOUT="us" XKBVARIANT="altgr-intl"
De eerste regel stelt de toetsenbordindeling in, de tweede de variant daarvan (‘alt-intl’ of ‘intl’ kun je ook proberen).
Je moet hier natuurlijk even aan wennen en de combinaties onthouden. Zelf vind ik het irritant, omdat ik vaak de apostrof en de aanhalingstekens gebruik zoals ze zijn bedoeld. Bovendien zijn de tekencombinaties tamelijk beperkt in aantal.
Ongeveer eenzelfde resultaat kun je bereiken door een samensteltoets (‘compose key’) toe te wijzen. Dat is een vast onderdeel van X11, de standaard grafische omgeving van elk Linux-systeem. Zo omzeil je het ‘irritante’ gedrag van bv. de apostrof.
Meestal is deze toets niet standaard ingeschakeld. Via de systeeminstellingen moet je dat zelf even doen. Zoek naar opties bij de toestenbordindeling, zoals in afbeelding 2, en ga naar het onderdeel ‘Position of Compose key’. Standaard is dat de AltGr-toets, maar je kunt daarvoor ook een andere kiezen.
De standaardmogelijkheden zijn al ruimer dan die van de voorgaande methode, bv. enkele smileys en dingbats. Maar er kan nog meer: je kunt ook 3 of 4 toetsen combineren en zelfs eigen combinaties instellen. Zie de link onderaan om voorbeelden te vinden.
Eenmaal ingesteld werkt de compose key in alle toepassing binnen je grafische omgeving, ook je terminal. Je drukt eerst de compose key in en daarna achtereenvolgens de combinatietoetsen. Bijvoorbeeld: compose + “ + a wordt ä, compose + o + a wordt å, compose + o + c wordt ©, compose + = + c wordt €, compose + s + o wordt §.
De verschillende mogelijkheden voor de compose key zijn te vinden in het bestand /usr/share/X11/locale/en_US.UTF-8/Compose (als je toetsenbord is ingesteld op ‘en_US’ uiteraard). Je zou dat bestand kunnen aanpassen met eigen combinaties, maar het is veiliger om daarvoor een nieuw bestand aan te maken en op te slaan als ~/.XCompose. Om het te laten werken moet je even uitloggen en weer inloggen. Het is zelfs mogelijk om daar hele tekenreeksen toe te voegen, bijvoorbeeld je veel gebruikte HTML-tags. Zie de links onderaan voor verdere uitleg.
Linux zou Linux niet zijn als er niet nòg een mogelijkheid was. Met de toetscombinatie Shft + Ctrl + u + [unicode] kun je in principe elk beschikbaar teken op je scherm tevoorschijn toveren. ‘Beschikbaar’ veronderstelt natuurlijk wel dat je het daarvoor benodigde lettertype hebt geïnstalleerd, plus eventuele speciale ondersteuning voor bv. Semitische of Aziatische talen.
Druk op Shft + Ctrl en houd die vast, druk daarna achtereenvolgens op u + [unicode] en laat dan los. Onderaan staat een link naar complete lijsten met Unicode-codes (aka ‘sequences’). Daar kun je een aardige zondagmiddag mee vullen.
Wie dit allemaal te veel werk vindt om in te stellen en te onthouden, heeft altijd nog de gewone bureaubladtooltjes ter beschikking. Werk je met Cinnamon of Xfce, dan vind je die in het startmenu als ‘Hulpmiddelen > Tekens en symbolen’; bij KDE is dat ‘Hulpmiddelen > Speciale tekens’. De eerste kun je ook handmatig starten met het commando gucharmap, de tweede met kcharselect. Ze zien er iets anders uit, maar werken hetzelfde: je zoekt een teken op, selecteert dat, kopieert het naar het klembord en plakt het van daaruit waar je het hebben wilt. Heeft als bijkomend voordeel dat je meteen kunt zien of een teken inderdaad beschikbaar is voor jouw systeem.
Als je tekst invoert via je webbrowser, doe je dat met behulp van een teksteditor die draait op de website die je bezoekt. Met de compose key kun je dan ook samengestelde tekens invoeren. Maar hoe doe je vet of cursief? Meestal laat zo’n online editor toe dat je eenvoudige HTML-tags invoegt. Een kwestie van proberen. Onderaan staat een link naar een lijst met HTML-tags.
Voor wie daar nog nooit mee gewerkt heeft: het is simpel. Je zet tekst tussen een begintag en een afsluitende tag. Bijvoorbeeld: <b>vet</b> om vet te krijgen of <i>cursief</i> om cursief te schrijven. Je kunt op die manier ook een weblink invoegen, als is dat wat meer typewerk. Bijvoorbeeld: <a href=”http://linuxmag.nl/” target=”_blank”>Linux Magazine</a> om deze link te produceren, die behoort te openen op een nieuwe tab.
Een paar nuttige tags:
<b> </b> voor vet
<i> </i> voor cursief
<u> </u> voor onderstreept
<a href=””> </a> voor weblinks
Wat betreft bijzondere tekens in zo’n online stukje tekst kun je natuurlijk altijd proberen of het werkt om dat teken te plakken vanuit je bureaubladtooltje. Werkt het niet, dan zie je dat meteen.
Links
Compose key-combinaties: https://en.wikipedia.org/wiki/Compose_key#Common_compose_combinations
Een langere lijst, en zelf compose keys instellen: https://cyberborean.wordpress.com/2008/01/06/compose-key-magic/
Specifiek voor KDE/Plasma: https://userbase.kde.org/Tutorials/ComposeKey#Optional_Tweaking_of_XCompose_Map
Unicode-codes voor Latin script: https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Unicode_characters#Latin_script
Een lijst van HTML-tags: https://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_HTML-elementen
